این اولین مطلبی ست که درباره کتابهایی که خوندم می‌نویسم. و سعی میکنم تا جای ممکن ساده، روان و مختصر باشه. و چیزهایی که خوندم رو با شما به اشتراک میگذارم که شما هم بعدها اگر خواستید این کتاب رو مطالعه کنید، دانش قبلی راجع بهش داشته باشید.
در این پست کتاب رو روایت یا خلاصه نمی‌کنم، سعی کردم فقط و فقط راجع به خود و حواشی کتاب صحبت کنم؛ البته جاهایی که لازم بود برشی از کتاب رو نقل کردم. پس قراره فقط کتاب رو معرفی کنم و بگم در کنارش با خوندن چه چیزایی میتونید تکمیلش کنید.
سعی میکنم تا جای ممکن از اسپویل کردن کتاب جلوگیری کنم و بیشتر جان مایه کتاب رو با شما به اشتراک بگذارم. اونجاهایی که کتاب رو اسپویل کردم علامت گذاشتم. مواظب باشید در تله نیفتید.
میتونید از طریق فهرست به سرعت به عناوین مورد نظرتون برسید.
فهرست
مقدمه
صد هزار سال پیش، دست‌کم هفت گونه انسانی بر روی زمین زندگی می‌کردند. اما امروز تنها یکی به جا مانده است؛ ما، انسانهای خردمند. چطور گونه ما در نبرد برای سلطه بر دیگران پیروز شد؟
چرا این کتاب رو برای خوندن انتخاب کردم
در برنامه امسالم بود که حتما کتاب تاریخ فلسفه برتراند راسل رو بخونم، اما قبل از اون لازم بود تا یه مروری کلی بر تاریخ داشته باشم. از طرفی هم از دور و اطراف بهم پیشنهاد می‌شد که کتاب انسان خردمند رو بخونم. توی همین بحبوحه بودم که با این نقل قول مواجه شدم:
این کتابِ یووال نوح هراری، همواره در لیست کتاب‌های پرفروش قرار داشته است و شخصیت‌هایی مثل باراک اوباما (۴۴مین رئیس جمهور آمریکا) و بیل گیتس (بنیانگذار مایکروسافت) خواندن آن را پیشنهاد کرده‌اند.
همین گذاره کافی بود، تا هرچه سریعتر رمان مسیح باز مصلوب رو تموم کنم و برم سراغ این کتاب!
مختصری در باره این کتاب
کتاب انسان خردمند رو یووال نوح هراری به نگارش درآورده که برای اولین بار به زبان عبری در اسرائیل در سال ۲۰۱۱ و در زبان انگلیسی در سال ۲۰۱۴ منتشر شد. دو ترجمه از این کتاب موجوده، یکی ترجمه محسن مینوخرد توسط نشر چشمه و دیگری ترجمه نیک گرگین که توسط فرهنگ نشر نو منتشر شده، ویراستاری این کتاب بر عهده محمدرضا جعفری و زهرا عالی بوده. منم همین نسخه رو تهیه و مطالعه کردم.
اجازه بدید شرح مختصرش رو مستقیما از پشت جلد همین کتاب براتون بیارم:
چه‌طور گونه‌ی ما در نبرد برای سلطه بر دیگران پیروز شد؟ چرا نیاکان شکارگر ـ خوراک‌جوی ما اقدام به ساختن شهرها و برپایی پادشاهیها کردند؟ چگونه به خدایان و ملت‌ها و حقوق بشر ایمان آوردیم، به پول و کتابها و قوانین اعتماد کردیم و خود را برده‌ی بوروکراسی و مصرفگرایی و حرص و آز برای خوشبختی ساختیم؟ دنیای ما در هزاره‌ی آینده چه شکلی به خود خواهد گرفت؟ انسان خردمند به گونهای جسورانه، همه‌جانبه و بحث‌انگیز هر آنچه را تاکنون گمان میکردیم در مورد انسان میدانیم به چالش می‌کشد: افکارمان، رفتارمان، اعمالمان، اقتدارمان… و آیندهمان را.
و همینطور بقول کافه کتاب:
نویسنده تاریخ انسان را از ۲٫۵ میلیون سال پیش تا زمان حال را فقط در ۵۶۸ صفحه بیان می‌کند … هر اتفاق مهمی که در طول تاریخ بشر رخ داده در این کتاب بیان شده است: چه بر سر گونه‌های مختلف بشر آمد؟ چه بر سر حیوانات عظیم‌الجثه آمد؟ مغز چگونه تکامل یافت؟ آتش چه تاثیری بر تاریخ گذاشت؟ امپراتوری‌ها و حکومت‌ها چرا به وجود آمد؟ پول چگونه و چرا اختراع شد؟ مسیحیت و اسلام چه تاثیری بر انسان و تاریخ گذاشتند؟ و مهم‌تر از همه، گونه انسان خردمند به کجا می‌رود؟
انسان خرمند
درباره اینکه چرا اسم این کتاب «انسان خردمند» ترجمه شده بحث‌های زیادی هست که من ازش گذر میکنم، اما اگه دوس داشتین بیشتر راجع بهش بدونید این پست دکتر شعبانعلی رو که مفصل راجع به این موضوع توضیح داده از وبسایتشون بخونین.
در صفحه ۲۳ کتاب اینطور مطرح شده که:
مسیر تاریخ را سه انقلاب مهم تعیین کردند: انقلاب شناختی، در حدود ۷۰ هزار سال پیش موتور تاریخ را روشن کرد. انقلاب کشاورزی، در حدود ۱۲ هزار سال قبل به این روند سرعت داد. انقلاب علمی، که همین ۵۰۰ سال پیش شروع شد، می‌تواند نقطه پایان تاریخ و آغازگر چیزی کاملا متفاوت باشد. موضوع این کتاب داستان تاثیر این سه انقلاب بر انسان و بر موجودات دیگری است که در کنار او زندگی می‌کنند.
بر خلاف چیزی که من دنبالش بودم، این کتاب همونطور که از اسمش پیداست «تاریخ مختصر بشر» ابدا تاریخ رو شرح نمیده، بلکه بطور تحلیلی تاریخ رو بررسی میکنه. بخش عمده‌ای از این کتاب (تا صفحه ۱۱۸) به انسانهای اولیه و نظریات علمی ایشون و تعدادی از تاریخ دانان اختصاص داره. و در ادامه بطور گذرا برخی از اتفاقات و برش‌های تاریخی رو انتخاب کرده و راجع به نقطه عطف‌ها (یا بقول خودش انقلاب‌های) بشر بحث کرده و نظرات خودش در رابطه با اونهارو بیان میکنه. در نتیجه اگه مثل من دنبال یه کتابی بودید که روایت اتفاقات تاریخ باشه، قطعا انتخابتون اشتباه محض بوده.
چهار انقلاب
دکتر هراری در این کتاب سیر تحول زیستی و فکری انسان رو به چهار بخش تقسیم کرده: انقلاب شناختی که انسان خودش و پیرامونش رو شناخت (صفحات ۲۱ تا ۲۳۰). انقلاب کشاورزی که بین ۸۵۰۰ تا ۹۵۰۰ سال پیش از میلاد رخ داد و انسان رو یکجانشین کرد (صفحه ۱۱۹ تا ۱۹۷). بخش سوم هم درمورد وحدت بشر، که نشون میده چطور به تدریج سازمان‌های سیاسی تحکیم پیدا کرده و به سمت یک امپراتوری جهانی حرکت کردن (صفحات ۲۳۱ تا ۳۴۲). و در نهایت در بخش چهارم کتاب، به موضوع انقلاب علمی پرداخته و اینکه چطور این تحول باعث شد انسان‌ها با نابودی بقیه گونه‌ها خودشون رو به سلطه‌گران این دنیا تبدیل کنند (صفحات ۳۴۳ تا ۵۴۰).
وی در بخش انتهایی این کتاب (صفحات ۵۴۱ الی ۵۶۹) موضوع خدایی انسان رو مطرح کرده و همینطور افزوده علاوه بر اینکه انسان کارهای شگفت‌انگیزی کرده اما همچنان ناخشنود و ناراضیه و نمی‌دونه با این قدرتی که داره باید چیکار کنه. تا جایی که خودش میگه:
ما از هر زمان دیگر قدرتمندتریم … خدایان خود ساخته‌ای هستیم … که به هیچکس پاسخگو نیست … و بدنبال چیزی جز اسایش و شادی خود نیستیم و تازه هرگز هم به رضایت خاطر نمی‌رسیم.
آیا چیزی خطرناک‌تر از خدایانِ ناخشنود و ولنگار که نمی‌دانند چه می‌خواهند وجود دارد؟
نقاشی «آفرینش آدم» اثر «میکلانژ» در ۱۵۱۱، سقف کلیسای سیستین
جان مایه انسان خردمند
هراری در روایت کردن اتفاقات تاریخی خیلی مختصر و گذرا عمل میکنه؛ انگار که یک دوربین گذاشته باشی و تمام ادوار تاریخ از ۲.۵ میلیون سال پیش تا امروز رو بصورت Time-Lapse فیلبرداری کنی. بقول یکی از دوستان «به نظر میرسه سرعتی که هراری برای مرور تاریخ انتخاب کرده، تعمدی باشه. شاید با این سرعت بتونیم چیزهایی رو ببینیم که تا به حال نسبت بهشون نابینا بودیم.» و بیشتر وقت کتاب رو اختصاص میده به یک روایت و دید تازه نسبت به تاریخ بشریت.
انتخاب طبیعی
یکی از خصوصیات این کتاب اینه که، بیشتر فرضیات و استدلال‌هایی که مطرح میکنه بر اساس نظرات فرگشت و داروینیسمه. بنظر میرسه علاقه خاصی به اینجور تحلیلات داره. برای مثال در فصل اول کتاب که در رابطه با انسانهای اولیه‌ست، قسمت عمده روایت‌ها و فرضیاتش بر اساس قوانین انتخاب طبیعیه. (در این مورد چیزهایی هست که ترجیح دادم در بخش بعدی توضیح بدم)
(خطر اسپویل) برای مثال به این اعتقاد داره که انسان در زمانی که یک موجود خوراک‌جو بوده از زندگی لذت فراوانی میبرده و همیشه وقت آزاد داشته، ولی یک فریب بزرگ به اسم کشاورزی و یکجا نشینی زندگیشو زیر و رو کرده.
تکامل به تدریج انسانهای هوشمند‌تری را به‌وجود آورد. بالاخره انسان‌ها آنقدر هوشمند بودند که بتوانند رازهای طبیعت را کشف کنند.. آنها مشتاقانه زندگی طاقت فرسا و خطرناک و اغلب ساده و ابتدایِ شکارگری-خوراک‌جویی را رها کردند و در یکجا مستقر شدند تا از زندگی دلپذیر و رضایت بخشِ کشاورزی بهره‌مند شوند. اما این داستان خیالبافی (محض) است.
تخیلات بی پایان
تفکر قالبی که در بطن این کتاب مشاهده میشه اینه که نویسنده باور داره قوانین، دستورها و راهکارهایی که همه‌شون توسط انسان بنا نهاده شدن، زاده تخیلات ماست. هراری اعتقاد داره همه سیستمی که امروزه دنیا بر پایه اونها در حال پیشروی هست زاده تخیل این بشر دو پاست که همه انسان‌ها اون رو بطور جمعی، مشترک و یکسان باور کردن.
(خطر اسپویل) از بحث‌های جالبِ کتاب دلایلی هست که برای حاکم شدن انسانهای هوشمند بر جهان عنوان شده.
انسان‌ها تنها حیواناتی هستند که می‌توانند به صورت دسته جمعی و با انعطاف پذیری بالایی همکاری کنند!
دلیلش اینه میتونن به چیزهایی که فقط در تخیلاتشون وجود داره، مانند اسطوره‌ها، ملت‌ها، پول و حقوق بشر، باور پیدا کنن. هراری ادعا میکنه که تمام سیستم‌های بزرگ همکاری مانند ادیان، ساختارهای سیاسی، شبکه‌های داد و ستد و موسسات قضایی زاییده فکر و تخیل انسان‌ها ست.
(خطر اسپویل) برای مثال پول، یه کاغذ (معمولا) سبزرنگِ زشت و کثیفی که هیچ ارزش ذاتی نداره، حتی نمیشه اونو پخت و خورد! چرا باید همچین چیزی بعنوان ملاک معامله قرار بگیره! همه ما تخیل کردیم، و تصمیم گرفتیم بجای اینکه من ۲ کیسه «دانه کاکائو» بدم و یه «توپ پارچه» ازت بگیرم، عوضش اونو با یه اسکناس ۱۰۰ دلاری ازت بخرمش. البته نظر هراری نسبت به پول اینه که:
پول سکه و اسکناس نیست. پول هرآن چیزی است که انسان‌ها تمایل دارند با استفاده از آن بتوانند به طور نظام‌مند ارزش چیزهای دیگر را به منظور مبادله کالاها و خدمات نشان دهند. (انسان خردمند – صفحه ۲۵۲)
مهم نیست چه نژاد، فرهنگ، دین یا مذهبی داری، همه با همه تفاوت‌هاشون اون رو باور دارن. حتی در زمان اوج جنگهای صلیبی پول همون چیزی بود که هم سردار مسیحی و هم سردار مسلمان به یک اندازه باور داشتن. مهم نبود که روی سکه «هیچ خدایی بجز الله نیست، و محمد پیامبر خداست» ضرب شده باشه یا عکس «ریچارد شیردل»، فقط کافی بود اون پول اعتبار داشته باشه (یه دولت پشتش باشه یا یه گروه انسانی ازون استفاده می‌کردن)، اونوقت بود که هردو سردار از همون برای تبادل استفاده می‌کردن. همشون به یک اندازه به اون توافق باور داشتند، قوانینی که بر پایه تخیلاتِ نامحدودِ انسانی پایه گذاشته و پذیرفته شده بود.
نقاشی «مرگ، مرد را برای آخرین رقص دعوت می‌کند» اثر «فرانس فرانکن» در ۱۶۳۵، موزه ملی بلژیک
دیدگاه من
ترجمه کتاب بسیار روان و خوب بوده و بعد از اینکه بخشهاییش رو با کتاب اصلی مطابقت دادم متوجه شدم که نویسندی حقیقتا امانت‌داری در ترجمعه متون اصلی کتاب رو رعایت کرده و ازین بابات شدیدا خوشحال شدم.
ترجمه فارسی این کتاب رو نشر نو در تابستان ۹۶ منتشر کرد و در کمتر از یک سال ۱۲ بار تجدید چاپ شد. اقبال عمومی از این کتاب به حدی رسید که باعث شد به اون برچسب عامه‌پسند بودن بزنند؛ برچسبی که به سختی قابل الصاق به این کتاب ۶۰۰ صفحه‌ای ست. قسمتی از موفقیت این کتاب رو میشه به لحن روایت گونه اون نسبت داد که تونسته داستان زندگی حداقل شش گونه‌ی انسانی رو از صد هزار سال پیش روایت کرده تا به انسان خردمند امروزی برسه.
این کتاب هم مثل بیشتر کتاب‌های علمی که برای مخاطب غیرمتخصص نوشته میشن تاحدودی ساده‌سازی وکلی‌گویی و بی‌دقتی داره که شاید برای کتابهایی مثل این ناگزیر باشه. ضمن اینکه بعضی نظریه‌ها در این کتاب قطعی نشون داده میشه در حالی که در بین دانشمندان مخالفان جدی‌ای داره. موقعی که شروع به خوندن کتاب کردم، در فصل اول موارد خیلی زیادی وجود داشت که از نظر من خارج از منطق و عقله و هیچجوری نمیتونستم درکشون کنم. بقول مقاله‌ای در سایت گاردین چیزایی که تو این کتاب میگه حتی اندازه سایت ویکیپدیا هم وجاهت علمی نداره! این موضوع در این حد شده بود که همون فصل اول تصمیم گرفته بودم خوندن کتاب رو کنار بگذارم و برم سراغ کتاب دیگه‌ای، بقول یکی از دوستان «بعضی از قسمتهای کتاب هست که تورو از جات بلند میکنه و مجبورت میکنه چند قدم راه بری، نمیتونی با همه‌ی کتاب موافق باشی و نمیتونی باهمه ی کتاب مخالف باشی». اما خب، تونستم مقاومت کنم و تا انتهای کتاب پیش برم، و خب در انتهای کتاب به این نتیجه رسیدم که کار خوبی کردم.
(خطر اسپویل) بنظرم نویسنده در بسیاری از بخش‌های کتاب بشدت با نظرات متریالیستی و نسبتا جانب‌دارانه صحبت کرده. بسیاری از استدلال‌هاش در فصل اول مبتنی بر فرضیات قدیمی بوده و شاید امروز اصلا وجاهت علمی نداشته باشه. اجازه بدید به موردی در فصل اول اشاره کنم، بخش بهای تفکر (صفحات ۲۹ تا ۳۴):
ایستاده راه رفتن مستلزم داشتن سُرین‌هایی باریک‌تر بود که مجرای زایمان را تنگ‌تر می‌کرد - و این در حالی بود که سر نوزادان بزرگ و بزرگتر می‌شد. به همین دلیل مرگ در سر زایمان به خطری بزرگ تبدیل شد. آنها که نوزادانی زودرس و با سر و مغزی کوچکتر و نرم‌تر به دنیا می‌آوردند راحت‌تر زایمان می‌کردند و زنده می‌ماندند..از این رو «انتخاب طبیعی» هوادار زایمان زودرس بود.
نویسنده بر همین مبنا نتیجه می‌گیره: بر خلاف اینکه اسب ها چند ساعت بعد از تولد میتونن شروع کنن به دویدن یا گربه‌ها چند هفته بعد از تولد میتونن برن شکار، حتی اردک‌ها چند دقیقه بعد بدنیا اومدن به همراه مادرشون میتونن برن توی آب، «انسان در مقایسه با دیگر موجودات نارس متولد میشه» و سالها زمان نیاز داره بتونه گلیم خودشو از آب بیرون بکشه.
از نظر خیلی‌ها همه این استدلال‌ها میتونن دلیل خوبی باشن، اما من برعکس فکر میکنم این جواب‌ها خیلی سطحی و عوامانه‌ست. خیلی ها استدلال می‌کنن که لگن بزرگتر در راه رفتن انسان اشکال ایجاد میکنه در نتیجه لگن کوچکتر مونده و عوضش نوزاد بطور نارس و با اندازه‌ای کوچکتر از حد معمول بدنیا اومده، این درحالیه که محققین باور دارن لگن بزرگتر هیچ تاثیری بر راه رفتن نداره. واقعا زودرس بدنیا اومدن انسان به هیچکدوم از این موارد ربطی نداره، فلواقع انسان اصلا زودرس بدنیا نمیومده و برعکس خیلی هم به موقع بدنیا میاد، ۲ دلیل مهم برای ناتوانی انسان در سالهای اول تولد ذکر شده:
- اندامه‌های انسان از همه موجودات دیگر پیچیده‌تر و بزرگتره (برای مثال مغز نسبت به اندازه بدن) و برای اینکه به تکامل برسه و بتونه بنیان وجودی خودشو بسازه احتیاج به مدت زمان بیشتری داره.
- میزان مدت حاملگی بر اساس ظرفیت غذایی بدن مادر بستگی داره. اینکه مادر تا چه مدتی توان داره و میتونه جنین رو تغذیه کنه.
نمی‌خوام وارد بحث‌های زیست شناسی و پزشکی بشم، برای همین شمارو ارجاع میدم به دو مطلب یکی در سایت LiveSciense و دیگری سایت خبر آنلاین تا راجع به این موضوع اطلاعات بیشتری کسب کنین. هدف فقط شرح این مطلب بود که بگم ازین دست موارد در کتاب (بخصوص فصل اول) زیاد یافت میشه. هرچند که در ادامه و فصل ۲ به بعد، فرضیات و مسائلی که هراری مطرح میکنه دقیق‌تر، واقع بینانه‌تر و معقولانه‌تر میشه.
در مورد پانویس‌ها هم شاید نویسنده میتونست بهتر عمل کرده و اونارو بهتر شرح بده (هرچند که این موضوعی کاملا به انتخاب مترجم برمی‌گرده و هیچ اجباری روی مترجم نیست). اما برای مثال:
در زیر عنوان “خوشبختی شیمیایی” در صفحه۵۲۶ کتاب، هراری از زبان زیست شناسان بیان می کنه که دنیای ذهنی و عاطفی ما تحت حاکمیت ساز و کارهای بیوشیمیایی است و اونجا از سروتونین و دوپامین و اوکسی توسین نام می بره. مترجم در پانویس می تونست به جای توضیح فیزیولوژی صرف، و اینکه چه رگهایی رو تنگ و گشاد می کنه، به اثرات ذهنی و عاطفی و رفتاری این سه اشاره کنه، که فکر می کنم منظور هراری هم از آوردن این سه تا همین بوده. به هر حال اینا خیلی هم مهم نیست چون خواننده می تونه با یه جستجو متوجه نکته بشه. (سامان)
در کل خوندن این کتاب به همه توصیه میشه، الالخصوص افرادی که به موضوعات اجتماعی-فلسفی علاقه دارن.
در ستایش انسان خردمند
در ستایش این کتاب (همونطور که در اولین بند‌های این پست به نمونه‌ای اشاره کردم) گفته‌های زیادی وجود داره، در ادامه بعضی از اونها رو ذکر کردم (برگرفته از کافه بوک):
دیلی تلگراف The Daily Telegraph – از روزنامه‌های لندن که در ۱۸۵۵ تاسیس شد:
شفافیت هراری در مباحث زیست‌شناسی و انسان‌شناسی تکاملی و اقتصاد، و گرایش‌های تاریخی او بسیار دلپذیر است. از او دور نشوید تا خیلی چیزها یاد بگیرید.
جَرِد دایمونده – دانشمند و نویسنده کتاب فروپاشی:
انسان خردمند با جنجال فراوان به فهرست پرفروش‌ترین کتاب‌های جهان راه یافته است. دلیل آن ساده است: به بزرگ‌ترین مسائل تاریخ و جهان امروز میپردازد و به زبانی فوق‌العاده زنده و فراموش‌نشدنی نوشته شده است. عاشقش خواهید شد!
ساندی تایمز The Sunday Times – روزنامه معتبر پرفروش انگلیسی:
کتابی که تارعنکبوتهای مغزتان را کنار می‌زند. هراری روشنفکر زبردستی است که اشارات منطقی ناگهانی‌اش خواننده را به حیرت و تحسین وامی‌دارد. قدرت شفافیت قلم او دنیا را شگفت‌انگیز و نو جلوه می‌دهد.
تایمز The Times – یک روزنامه سراسری در کشور بریتانیا که در ۱۷۸۵ تاسیس شد:
هراری به معنای واقعی نویسنده است، نویسنده‌ای به راستی هوشمند با قلمی شفاف و ظریف. نگرش او به اشتعاره‌های زندگی شگفت‌انگیز است.
مکملات
همیشه به این موضوع معتقد بودم که خوندن یه کتاب در یه موضوع خاص، اصلا نمیتونه درباره اون موضوع بهتون ویوو خوبی بده. باید راجع به چیزهایی که در بطن اون کتاب گفته میشه مطالعه داشت و با نظرات مختلف آشنا شد، وقتی که با نظرات مختلف آشنا شدی و تمام زوایایی اون رو سنجیدی اونوقت میتونی بگی که در مورد فلان موضوع نظر داری (چون قبلش از ویووی خوبی بهش نگاه کامل و عمیق انداختی). هر کتابی یه سری پیشنیاز و یه سری همنیاز داره که خوندن اونها میتونه دید عمیقتری از اون موضوع به شما ببخشه.
برای مطالعه این کتاب هم چند مکمل در نظر گرفتم که مطالعه اونها میتونه منتهی به درک بهتر و لذت بردن شما از خوندن کتاب انسان خردمند بشه.
تاریخ جهان
همونطور که قبلا هم گفتم این کتاب اصلا یه روایت تاریخ نیست، بلکه تحلیل و نظریات نویسنده درباره بشریته. برای اینکه درباره خیلی از مواردی که مطرح میکنه پیش ذهن داشته باشید، لازمه که قبلا درباره تاریخ جهان مطالعه داشته باشید.
مطالعه تاریخ جهان (با اونهمه گستردگیش) میتونه خیلی وقت‌گیر باشه؛ در نتیجه برای اینکه بتونید هم مطالعه تاریخ رو داشته باشید، هم از خوندن کتاب انسان خردمند عقب نیفتید، کتاب صوتی تاریخ جهان اثر ارنست گامبریج رو توصیه میکنم. این کتاب رو علی رامین ترجمه و جوانشیر بنیاب روایت کرده. روایت ساده، شیرین، بدون تکلف و مروروار تاریخ، این کتاب رو بهترین گزینه برای مطالعه نسبتا سریع تاریخ جهان کرده و بهترین گزینه برای اینکه ذهنتون رو درمورد تاریخ جهان (بدون جزئیات دقیق) آماده کنید برای خوندن کتاب انسان خردمند.
کتاب تاریخ جهان اثر ارنست گامبریج تحولات و رخدادهای بشر را در چهل فصل از عصر حجر تا انرژی هسته‌ای با زبانی بسیار ساده و صمیمی، بی‌تکلف، شیرین و جذاب به صورت یک داستان روایت می‌کند، چنان که کثیری از خوانندگان آن در گروههای سنی و سطوح آموزشی مختلف گفته‌اند از گوش دادن به این کتاب نه تنها بسیار لذت برده‌اند، بلکه آن را دریچهٔ نوینی به جهان تاریخی و تاریخ جهان یافته‌اند و بر آن شده‌اند که با کتاب‌های دیگری، مطالعه تاریخ را پی بگیرند. مفسر لوس‌آنجلس‌تایمز می‌گوید گامبریچ به تاریخ جان می‌بخشد و خواننده را همراه خود در سفینه‌ای زمان‌پیما بر فراز تاریخ جهان به پرواز درمی‌آورد و او را همواره در طول کتاب به سیر و سلوکی فکری و عاطفی میان گذشته و حال وامی‌دارد.
انسان خداگونه
یوال نوح هراری بعد از نوشتن کتاب انسان خردمند، کتاب دیگه‌ای رو منتشر کرده با عنوان «انسان خداگونه: تاریخ مختصر آینده». این کتاب رو باید دنباله‌ای موفق برای کتاب قبلی هراری به حساب بیاریم. توصیه شده که بعد از خوندن انسان خردمند، این کتاب هم مطالعه بشه. این کتاب رو زهرا عالی ترجمه کرده و توسط فرهنگ نشرنو منتشر شده.
انسان خداگونه در پروژه‌ها و آرزوها و کابوس‌هایی کاوش می‌کند که قرن بیست‌ویکم را شکل می‌بخشند ــ از غلبه بر مرگ تا خلق زیست مصنوعی. از اینجا به کجا می‌رویم؟ و این جهان شکنندۀ کنونی را چگونه در برابر توانایی‌های نابودگرمان محافظت می‌کنیم؟ جنگ برمی‌افتد احتمال خودکشی بیش از کشته شدن در جنگ خواهد بود. قحطی ناپدید می‌شود خطر چاقی بشر را بیش از گرسنگی تهدید می‌کند. مرگ چیزی جز یک مشکل فنی نیستبرابری از میان می‌رود ــ پایندگی وارد می‌شود. آینده برای ما چه در بر دارد؟ مرحلۀ بعدی تکامل همین است. انسان خردمند نشان داد که از کجا آمده‌ایم، انسان خداگونه نشان می‌دهد که به کجا می‌رویم.
بیشتر بخوانید
اگه از خوندن این کتابها لذت بردید، چند کتاب دیگه هم هست که خیلی ها توصیه به خوندنشون کردن (بزارید رونشتون کنم، کتابهایی که در ادامه میاد معروفترین کتابها در این حوزه فکری هستن، و بر هرکسی واجبه که اونها رو مطالعه کنه)، در ادامه بطور خلاصه بهشون اشاره میکنم:
-
اسلحه ميكروب و فولاد: سرنوشت جوامع انسانی (Guns, Germs, and Steel): کتابی است نوشته جرد دایموند، استاد جغرافیا و فیزیولوژی در دانشگاه کالیفرنیا، لس آنجلس. در سال ۱۹۹۸ این کتاب موفق به کسب جایزه پولیتزر و جایزه Aventis برای بهترین کتاب علمی شد. یک مستند تلویزیونی بر اساس این کتاب تولید شده و توسط انجمن جغرافیای ملی در ماه ژوئیه سال ۲۰۰۵ از شبکه پی بی اس پخش شد. این کتاب همچنین تحت عنوان عنوان اسلحه، میکروب و فولاد: تاریخی جامع از همه در ۱۳۰۰۰ سال گذشته منتشر شده‌است. این کتاب پس از پیش‌درآمد شامل چهار فصل با عناوین «از عدن تا کاخامارکا»، «پیدایش و گسترش تولید خوراک»، «از خوراک تا سلاح، میکروب و فولاد» و «دور دنیا در پنج فصل» و «آینده تاریخ بشر به منزله علم» است.
مترجم: حسن مرتضوی / ناشر: بازتاب نگار / لینک به ویکیپدیا
-
آغاز بی‌نهایت: توضیحاتی که جهان را تغییر می‌دهد (The Beginning of Infinity): این کتاب رو دیوید الیزر دویچ (David Elieser Deutsch) استاد فیزیک دانشگاه آگسفورد نوشته و توسط انتشارات Allen Lane در بریتانیا منتشر شده. دیوید دویچ به عنوان نویسنده این کتاب و یک فیزیکدان تجربی باور دارد که جواب های روشنی درباره دنیا وجود دارد که هنوز کشف نشده. او معتقد است که برای هر حقیقتی جوابی علمی وجود دارد. زاکربرگ درباره آن می گوید: «خیلی خوب است که سال خود را با کتابی پایان ببرید که نشان می دهد ارائه توضیح برای هر پدیده ای چگونه موقیت های کاملاً جدیدی را پدید می آورد.»
متاسفانه این کتاب هنوز به فارسی ترجمه و منتشر نشده! - لینک به ویکیپدیا
-
ژن خودخواه (The Selfish Gene): کتابی دربارهٔ فرگشت (تکامل) است که ریچارد داوکینز در سال ۱۹۷۶ (میلادی) نوشت (واضح بگم، شاهکار قرن حاضر). این کتاب در دنبالهٔ کتاب نخست جرج ویلیامز به نام سازگاری و انتخاب طبیعی نوشته شده‌است. داوکینز اصطلاح ژن خودخواه را برای توضیح تکامل ژن_محور به کار برد، و بر این پایه است که تأثیر تکامل در سطح ژن‌ها بارزتر است و تکامل در سطح جانداران یا جمعیت‌ها هیچگاه بالاتر از انتخاب برپایهٔ ژن‌ها قرار نمی‌گیرد.
بر این اساس، انتظار می‌رود که یک جاندار تا آنجا تکامل یابد که شایستگی کلی‌اش (شمار پخش رونوشت‌های ژن‌هایش) بیشترین حالت ممکن شود. (نه یک جاندار خاص). در نتیجه، به سوی یک استراتژی پایدار تکاملی می‌رود. در این کتاب برای نخستین بار واژهٔ میم به کار رفته‌است. میم واحدهای فرهنگی تکاملی است که شبیه ژن‌ها در محیط زیستی عمل می‌کند. پیشنهاد شده که رونوشت‌برداری خودخواهانه علاوه بر ژن‌ها در فرهنگ‌های انسانی هم برابرهایی دارد. پس از انتشار کتاب، میمتیک موضوع بسیاری از پژوهش‌ها و کتابها بوده‌است. در سال ۲۰۱۷ در رای‌گیری جشن ۳۰ سالگی جایزه کتاب انجمن سلطنتی بریتانیا در مورد «اثر گذارترین کتاب علمی تمام ادوار تاریخ علم»، برای نخستین بار کتاب «ژن خودخواه» ریچارد داوکینز بالاتر از کتاب «منشاء انواع داروین» و «اصول ریاضیات طبیعی نیوتون» قرار گرفت.
مترجم: جلال سلطانی / ناشر: مازیار / لینک به ویکیپدیا
-
ایده خطرناک داروین: فرگشت و معانی زندگی (Darwin’s Dangerous Idea): کتابی از دانیال دنت است که به بررسی برخی پیامدهای نظریه فرگشت داروینی میپردازد. چکیده برهان او این است که چه نظریه‌های داروین زیر و رو شوند یا نه، دیگر برگشتی از ایده خطرناک نیست - ایده خطرناک این است: هدف، لزوماً نیازمند یک طراح نیست. دنت استدلال می‌کند که انتخاب طبیعی فرایندی کور است، که در عین حال آنقدر قدرت دارد که فرگشت حیات را به پیش راند. کشف داروین این بود که تولید حیات به صورت الگوریتمی است، که فرایندهای پشت سر آن به این صورت هستند که با وجود آنها نتایج به طور اجباری به وجود می‌آیند.
متاسفانه این کتاب هنوز به فارسی ترجمه و منتشر نشده! / لینک به ویکیپدیا
گفت‌گوهای ویدئویی آقای هراری
تد لندن: سال ۲۰۱۵ آقای هراری طی ارائه‌ای که در TED لندن داشت، درباره کتاب انسان خردمند و نظریاتی که داره صحبت کرده. اگه هنوز کتاب رو نخوندین، شاید دیدن این ویدئو شما رو مطالعه کتاب ترغیب کنه. این ویدئو با زیرنویس فارسی روی سایت تد در دسترس قرار گرفته که البته از همینجا هم میتونید این ویدئو رو تماشا کنید.
بعد از تد هم با کریس اندرسن نشتسن و حسابی در رابطه با تحولات سیاسی چندسال اخیر صحبت کردن و دیدن اون هم خالی از لطف نیست.
سریال Westworld
یکی از دلایل ایجاد انگیزه در من برای خوندن کتاب انسان خردمند، دیدن سریال Westworld بود. البته یکی دو جا پیشنهاد داده بودن که اگه از این سریال خوشتون اومده پس این کتاب رو هم بخونید. در نتیجه اگه این سریال رو هنوز ندیدین (با توجه به اینکه فصل دومش هم کامل منتشر شده) بهتره که توی برنامه آتی‌تون حتما جایی برای دیدنش در نظر بگیرین.
داستان این مجموعهٔ تلویزیونی در یک شهر بازی وسترن خیالی در غرب آمریکا اتفاق می‌افتد که ساکنان آن را انسانهای مصنوعی که «میزبان» نام دارند، تشکیل می‌دهند. از سوی دیگر، گروهی از انسانهای واقعی که «تازه‌واردان» یا «مهمانان» نام دارند، با پرداخت مبالغی زیاد می‌توانند وارد محوطهٔ پارک وست‌ورلد شوند و هرکاری که مایل باشند را انجام دهند و قادر خواهند بود تا با میزبانان هرطور که می‌خواهند رفتار کنند، بدون آنکه ترسی از تلافی توسط میزبانان داشته‌باشند.
فیلم Quest for Fire
اگر به داروینیسم و تاریخ بشر (اونجوری که طرفداران انتخاب طبیعی بهش باور دارین) علاقه دارین، دیدن فیلم Quest for Fire یا «در جستجوی آتش» میتونه براتون جذاب و سرگرم‌کننده باشه. داستان فیلم در زمان ماقبل تاریخ اتفاق افتاده و سه تن از اعضای قبیله ایی را تعقیب می کند که در جستجوی منبع جدیدی برای آتش هستند.
هشتاد هزار سال پیش. قبیله ی «اولام» منبع زندگی بخش آتش را ازطبیعت می گیرند، اگر چه هنوز نمی دانند چگونه باید آن را دوباره برافروزند. تا این که پیر قبیله، «نائو» (مگیل) را هم راه «آموکار» (پرلمن) و «گا» (ال کادی) برای به دست آوردن آتش روانه می کند.
تاریخ مختصر بشر در سه هزار کلمه
صدرا علی آبادی سعی کرده کتاب انسان خردمند - تاریخ مختصر بشریت رو در مختصر ترین حالت ممکن و بقول خودش در ۳۰۰۰ کلمه برای شما خلاصه و بازنشر کنه. اگه (مثل خیلی‌ها) حوصله خوندن کتاب‌های طولانی (خداییش ۵۶۷ صفحه طولانی نیست) رو ندارید، مطالعه این پست صدرا رو توصیه میکنم. لینک به پست انسان خردمند: تاریخ مختصر بشر در سه هزار کلمه
سفری با انسان خردمند
یکی از پست‌های خیلی خوبی هم که درباره این کتاب وجود داره، نوشته «سحر شاکر» عزیز درباره کتاب انسان خردمند در طی اون مدتی بود که کتاب رو مطالعه می‌کرد. خلاصه‌ای از تمام بخش‌های مهم کتاب و دیدی که سحر نسبت از این موضوعات مطرح شده در کتاب پیدا کرده. بخشی از مطلع این پست رو براتون میگذارم و ادامه‌شو که اگه دوست داشتین میتونید از طریق لینکی که در ادامه میاد مطالعه کنید. لینک به پست سفری با انسان خردمند
کتاب انسان خردمند از همان کتابهایی است که پنجره‌ای ساخت برایم که هر روز تلاش میکنم پنجرۀ این کتاب را همیشه باز نگه دارم. با این کتاب دوماه زندگی کردم.
در آن تنها با یک شخص نویسنده روبرو نبودم. با یواال نوح هراری سفر ذهنی‌ای را آغاز کردم که با حوصله هرچه تمام‌تر دستم را گرفت و مرا از نردبان تاریخ بالا برد. در هر پله نگاه‌های کهن را توضیح داد. با آدم‌های مختلف به صحبت نشست تا به من شیوه نگاه‌کردن به نوعی جدید را بیاموزاند.
در این نوشته می‌کوشم نیمه‌ای از این سفرنامه را بنویسم. خواندنش به هیچ عنوان شما را از خواندن خود کتاب بی‌نیاز نمی‌کند. این کتاب آنقدر شور و هیجان دارد که به هیچ‌عنوان کسی نمی‌تواند با تعریف کردنش شما را از خواندنش بی‌نیاز کند. تنها تلاشم این است که شماهم مانند من علاقمند به خواندن آن شوید و سفر جدیدی و پرهیجانی را تجربه کنید.
ناوکست
ناوکست پادکستی هست که «روشن» اون رو ورایت میکنه، این فصل ناوکست (که تا اینجا ۸ ایپزود اون منتشر شده ) به مقوله هویت با توجه علوم مختلف میپردازه. ناوکست بر مبنای کتاب انسان خردمند پیش میره و قصد داره فصول مختلف اون رو بررسی کنه. اگه به پادکست علاقه دارین، شنیدن ناوکست میتونه براتون جالب باشه.
اپیزود‌های ناوکست:
- قسمت یک - حیوانی بی اهمیت: برای شروع سراغ اجدادمون رفتیم و فامیل هایی که ازشون بی خبر بودیم. ما تنها گونه انسان نبودیم. با دونستن بیشتر از آغاز سفر انسان امید کمک به رفع تبعیضات و تعصبات داریم.
- قسمت دو - انسان آشپز: این قسمت به اهمیت آتش در تکامل بشر، رازگشایی از کد ژنتیکی انسان و موضوعات دیگر میپردازد.
- قسمت سه - درخت ممنوعه: این قسمت به نقش زبان درایجاد بستری برای همکاری گروههای پرجمعیت و همچنین توانایی افسانه پردازی های مشترک انسانهای امروزی در رسیدن به اهداف بسیار بزرگ میپردازد. جهش ژنتیکی یا خوردن میوه درخت ممنوعه؟
- قسمت چهار - اسطوره پژو: این قسمت به قدرت تخیلات مشترک انسانی و نقش مهم اونها در شکل دهی جوامع امروزی میپردازه.
- قسمت پنج - دور زدن ژنوم انسان: در این قسمت به رهایی تکامل انسان از وابستگی ها فیزیولوژیکی و سرعت بخشیدن به این روند میپردازیم.
- قسمت شش ـ یک روز از زندگی آدم و حوا: در این قسمت به زندگی اجداد دوره گردمون در بازه زمانی انقلاب ادراکی تا انقلاب کشاورزی میپردازیم.
- قسمت هفت - جامعه پیشرفته واقعی: در این قسمت به ادامه زندگی اجداد دوره گردمون در بازه زمانی انقلاب ادراکی تا انقلاب کشاورزی میپردازیم و میگیم که چرا متخصصین به این جور جوامع میگن جامعه پیشرفته واقعی.
پروژه تاریخ بزرگ
دوست دارید توی تاریخ 13.7 میلیارد سال جهان از بیگ بنگ تا زمان حاضر را قدم بزنید و دنبال جوابی برای سوال هایی مربوط به جهان کره ی زمین زندگی و انسانیت بگردین؟
بیل گیتس و دیوید کریستین پروژه ی انجام داده که حاصلش جمع بندی ای از ۱۳٫۷ میلیارد سال تاریخ جهان از پیدایش تا به امروز بوده. پروژه ی Big History Project یا پروژه‌ی تاریخ بزرگ، داستانیه که همه باید بدونن. این داستان نه تنها برای کسانیه که به طور حرفه ای با تاریخ سر و کار دارند بلکه به خاطر علمی و دقیق بودنش برای هر کسی میتونه جذاب و مفید باشه.
داستان از اینجا شروع شد که بیل گیتس با دیوید کریستین آشنا شد. کریستین یه تاریخدان مشهوره که درسی به نام تاریخ بزرگ رو وارد سیستم آموزشی کرده. این قضیه جرقه ای در ذهن بیل گیتس ایجاد میکنه که باعث میشه اون هم بخواد همچین کاری انجام بده. اینجوری میشه که با کمک کریستین، پروژه ی تاریخ بزرگ رو انجام میده.
هدف اصلی اینکار این بوده گه همه‌ی مطالب علمی ای که در دبیرستان و دانشگاه میخونیم رو بهشون نظم بدهیم اما خیلی وقتها ترتیب و ارتباطاتشون به هم رو نمیدونیم . اینجوری خوندن و دونستن راجع به تاریخ خیلی راحت تر میشه و افراد بیشتری از سرتاسر جهان به دونستن این تاریخ که برای هر انسانی ضروریه، جذب میشن. کیه که نخواد بدونه توی چه جور جایی داره زندگی می کنه و چه اتفاقاتی قبل از دوران خودش افتاده؟
داستان تاریخ بزرگ - لینک به pdf اینفوگرافی اصلی - توجه کنید که حجم فایل اصلی ۱۶ مگابایته
متاسفانه در اثر شیوه آموزش متداول و سنتی تاریخ دهه‌ها وحتی قرنهاست که به طور معمول ذهن دانش آموزان تنها محدود به بازه ی بسیار کوچک پنج هزارساله ای که از آغاز اختراع خط تا با امروز سپری شده باقی مانده و از درک بازه های بزرگ زمانی که جهان ما از آغاز تا به امروز طی کرده ناتوانند. پروژه Big History با ملموس تر کردن این بازه های زمانی و نگاه کلی و منسجم خودش به مقوله‌ی تاریخ، می تونه در درک درست تر و دقیق تر دانش آموزان از جایگاه انسان در طول تاریخ جهان تاثیر به سزائی داشته باشه.
در این پروژه تاریخ به کلی ترین شکل ممکن یعنی از زمان بیگ بنگ تا به امروز مطالعه شده و بر خلاف شیوه های متعارف تنها بر دوران تاریخ بشر متمرکز نمیشه. به همین دلیل در Big History علومی مانند فیزیک، شیمی، بیولوژی، زمین شناسی و غیره با شاخه های دیگر تاریخ پیوند می خورند.
پروژه ی تاریخ بزرگ یا همون Big History به صورت یک دوره ی آنلاین رایگان در اینترنت قرار داره، که هر کسی از هر کجای جهان میتونه توش شرکت کنه. کافیه که توی سایتش ثبت نام کنید، تا به یکی از میلیاردها جوینده ی دانستنی های جالب علمی بپیوندید. لینک به Big History Project
خود بیل گیتس این کورس یا دوره رو جذابترین دوره آموزشی میدونه در ضمن خود دیوید کریستین سخنرانی در تد درمورد پروژه ی تاریخ جهان داشته توصیه میکنم ببینید همچنین کتابی با عنوان This Fleeting World: A Short History of Humanity در مورد تاریخ نوشته.
به نقل از رضا محمودی
جمع‌بندی
در این پست درباره کتاب انسان خردمند نوشته آقای یووال نوح هراری صحبت کردم، همینطور سعی کردم نظرات شخصی خودم رو راجع به این کتاب با شما به اشتراک بگذارم. باهم بعضی از قسمتهای کتاب رو بررسی کردیم و در ادامه تعدادی کتاب، فایل صوتی، فیلم و ویدئو معرفی کردم که با مطالعه و دیدن اونها می‌تونین درک بهتری از این کتاب پیدا کرده و با دنیایی که آقای هراری به ما معرفی میکنه بیشتر آشنا شیم.
همه ما (حتما) سوالات مختلفی درباره تاریخ آفرینش، علت آفرینش، هدف آفرینش، هستی و موجودیت ما، علت خاص بودن ما، علت برتر بودن ما، راز این کنار هم زندگی کردن و خیلی خیلی سوالهای دیگه رو همیشه از خودمون میپرسیم. دلم می‌خواست بگم پاسخ این سؤال‌ها رو در این کتاب خواهید یافت. اما واقعیتش اینه که کتاب فقط سؤال‌های بیشتری ایجاد میکنه، که خب، همینشم خیلی خوبه.
انقلاب علمی انقلابی در دانش نبود، بلکه انقلاب در نادانی بشر بود…. انسان معاصر به این ذهنیت رسید که اعتراف کند جواب بعضی سوالات بسیار مهم را نمی‌داند.
مطالعه خود کتاب به همراه مکملاتش میتونه ۳ تا ۶ ماه کامل زمان ببره. با این حساب امیدوارم پاییز و زمستون جالبی رو سپری کنید.
اگه این کتاب رو خوندین یا نظری راجع بهش دارید، همچنین اگه مکمل دیگه‌ای در نظر دارید، میتونید در توییتر من رو منشن کرده یا زیر همین پست کامنت بگذارید.
اگه سوال یا موردی بود، مثل همیشه در توییتر یا در تلگرام میتونیم باهم در ارتباط باشیم. 😉🍷
